Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 40: Chỉ từ - Trần Minh Thơ

TRƯỜNG THCS HƯỚNG THỌ PHÚGi¸o viªn : TRẦN MINH THƠCâu 2: Đọc câu văn sau và trả lời câu hỏi: Những quyển sách này rất bổ ích. a) Xác định thành phần chủ ngữ, vị ngữ? b) Phân tích cấu tạo của cụm danh từ ?C©u 1. ThÕ nµo lµ côm danh tõ ?KiÓm tra bµi còNhững quyển sách này rất bổ ích.CNVN Những quyển sách này Trung tâm Phụ sau? Côm danh tõ lµ lo¹i tæ hîp tõ do danh tõ víi mét sè tõ ng÷ phô thuéc nã t¹o thµnh. Phụ trước(L­îng tõ)(Danh tõ)tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?1.Các từ in đậm trong những câu sau bổ sung ý nghĩa cho từ nào? Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc. Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng [...] (Em bé thông minh)1. Ví dụ (SGK)* Ví dụ 1tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?ông vua nọviên quan ấylàng kianhà nọ1. Ví dụ (SGK)* Ví dụ 1 So sánh các cụm từ trên với các từ sau, từ đó rút ra ý nghĩa của những từ được in khác mầu . - ông vua / ông vua nọ ; - viên quan / viên quan ấy ; - làng / làng kia ; - nhà / nhà nọ.=> Nghĩa của những cụm từ có chứa các từ nọ, ấy, kia rõ ràng, cụ thể hơn nghĩa của các từ còn lại nhằm tách biệt sự vật này với sự vật khác. Các từ nọ, ấy, kia dùng để trỏ vào sự vật nhằm xác định sự vật trong không gian.tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?1. Ví dụ (SGK)* Ví dụ 1* Ví dụ 2Ví dụ 1: Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc. Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng. (Em bé thông minh)Ví dụ 2: Hồi ấy, ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ, Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ. ? Nghĩa của các từ ấy, nọ trong những câu sau có điểm nào giống và điểm nào khác với các trường hợp đã phân tích ?tiÕt 40 chØ tõVí dụ 1: Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc. Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng. (Em bé thông minh)Ví dụ 2: Hồi ấy, ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ, Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ. (Sự tích Hồ Gươm)ĐÁP ÁN*Giống nhau: -Cùng trỏ vào sự vật -Cùng xác định vị trí sự vật (định vị sự vật)*Khác nhau: -Các từ “ấy”, “nọ” ví dụ 1: xác định vị trí sự vật trong không gian. -Các từ “ấy”, “nọ” ví dụ 2 : xác định vị trí sự vật trong thời gian.tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?ông vua nọviên quan ấylàng kianhà nọ1. Ví dụ (SGK)* Ví dụ 1 Các từ nọ, ấy, kia dùng để trỏ vào sự vật nhằm xác định sự vật trong không gian.* Ví dụ 2=>Các từ ấy, nọ xác định vị trí sự vật trong thời gian.2. Ghi nhớ 1 Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.tiÕt 40 chØ tõ I.Chỉ từ là gì? Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.Bài tập nhanhnµy, kia, ®Êy, ®ã, Êy, (Nh»m xác định vị trí của sự vật trong không gian) Em hãy tìm những chỉ từ thích hợp để trả lời cho câu hỏi “Em thích lẵng hoa nào?”?Con mèo kia có bộ lông màu trắng.Quan sát tranh, em hãy đặt câu có sử dụng chỉ từ.tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ - ông vua nọ - viên quan ấy - làng kia - nhà nọ1. Ví dụ (SGK)=> Làm phụ ngữ trong cụm danh từ* Ví dụ 1* Ví dụ 2 ?Tìm chỉ từ trong những câu dưới đây. Xác định chức vụ của nó trong câu. Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều chắc chắn. 	 (Hồ Chí Minh)CNVN/Đó là một điều chắc chắn.=> Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu* Ví dụ 3tiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ trong câu1. Ví dụ (SGK)=> Làm phụ ngữ trong cụm danh từ* Ví dụ 1* Ví dụ 2CNVN/Đó là một điều chắc chắn.=> Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu* Ví dụ 3 Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy. 	 (Bánh chưng, bánh giầy) Từ đấy, nước ta chăm nghề ... làm bánh chưng, bánh giầy. CNVNTN=> Chỉ từ làm trạng ngữ trong câutiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ 1. Ví dụ (SGK)=> Làm phụ ngữ trong cụm danh từ* Ví dụ 1* Ví dụ 2=> Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu* Ví dụ 32. Ghi nhớ 2 Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ. Ngoài ra, chỉ từ còn có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu .=> Chỉ từ làm trạng ngữ trong câu Dựa vào hình ảnh, hãy điền chỉ từ thích hợp vào chỗ trống và cho biết chỉ từ đó giữ chức vụ gì ? Từ......., oán nặng thù sâu, hàng năm Thuỷ Tinh làm mưa gió, bão lụt đánh Sơn Tinh.đótiÕt 40 chØ tõBài tập nhanhấy Sau khi đánh đuổi giặc Minh, Lê Lợi đã trả thanh gươm ... cho Rùa Vàng.tiÕt 40 chØ tõ Bài tập nhanhNgười . vo gạo, gói bánh, người nhóm bếp.nàykiatiÕt 40 chØ tõBài tập nhanhỞ làng có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển nọtiÕt 40 chØ tõBài tập nhanh Bàì tập nhanh ? Đặt câu có chỉ từ làm phụ ngữ sau của cụm danh từ ? ? Đặt câu có chỉ từ làm chủ ngữ? ? Đặt câu có chỉ từ làm trạng ngữ? - Các bạn ấy đang học bài. / - Đó là cô giáo chủ nhiệm của lớp tôi. / - Từ đấy, nhà tôi chuyển về thủ đô Hà Nội sinh sống. / CHỈ TỪHoạt độngKhái niệmChỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật , nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.Làm phụ ngữ sau trong cụm danh từ Làm chủ ngữ trong câuLàm trạng ngữ trong câutiÕt 40 chØ tõI. Chỉ từ là gì? II. Hoạt động của chỉ từ trong câu 1) BT 1/138.SGK: Tìm chỉ từ trong những câu, xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy. a. Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương. (Bánh chưng, bánh giầy) b. Đấy vàng, đây cũng đồng đen Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ. (Ca dao) c. Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương. (Con Rồng cháu Tiên) d. Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng. (Sự tích Hồ Gươm) III. Luyện tậpIII. Luyện tập-Chân núi Sóc = đó, đấy-bị lửa thiêu cháy = ấy, đó, đấy Định vị về không gian Định vị về không gianTr­êng THCS huyÒn s¬nThi GVG cÊp huyÖntiÕt 40 chØ tõI.Chỉ từ là gì? II. Hoạt động của chỉ từ trong câu2) Bài tập 2 (SGK/138): Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy. a) Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời. (Theo Thánh Gióng) b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy. (Theo Thánh Gióng)Nhận xét: Câu văn trở nên ngắn gọn hơn, dễ hiểu và tránh được lỗi lặp từ.tiÕt 40 chØ tõI. Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ trong câuIII.Luyện tập2) Bài tập 2 (SGK/138): Thay các cụm từ in đậm dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần thay như vậy. a) Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến đấy, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời. (Theo Thánh Gióng) b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng đó về sau gọi là làng Cháy. (Theo Thánh Gióng)III.Luyện tập -Không thể thay các chỉ từ bằng những từ hoặc cụm từ nào khác. Vì trong truyện cổ dân gian ta không thể xác định được cụ thể thời gian năm ấy, năm nay, hôm đó là năm nào, hôm nào. -Điều đó cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng trong câu. Chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe, người đọc định vị được các sự vật, thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay trong dòng thời gian vô tận. tiÕt 40 chØ tõI. Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ trong câu3) Bài tập 3 (SGK/139): Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ? Năm ấy, đến lượt Lý Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lý Thông dọn một mâm cơm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo: - Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. (Thạch Sanh)Bài tập 5: Viết một đoạn văn ngắn từ 3 đến 5 câu với chủ đề tự chọn trong đó có sử dụng chỉ từ. Mùa hè năm nay, lớp tôi tổ chức đi tham quan công viên nước Hồ Tây. Đó là một kỷ niệm tuyệt vời. Vì ai đã từng đến thăm công viên ấy dù chỉ một lần thì khó có thể quên được.?1 Vật gì Thạch Sanh giúp công chúa khỏi bị câm??2 Nhân vật trong truyền thuyết gây ra thiên tai lũ lụt??3 Hai câu trong bài đồng dao: Tang tính tình tang Bắt con kiến càng buộc .ngang lưng.?4 Tên một nhân vật dũng sĩ trong truyện cổ tích ?5 Tên một truyện phê phán anh có tính hay khoe của ?? Một từ có tác dụng xác định sự vật trong không gian và thời gianchỈ12345CÂYĐÀNThUỶTinhThẠchSanhLỢNCƯỚIÁOMỚICHỈTỪTrò chơi: ô chữ kì diệu Tìm chỉ từ trong bài hát “Bụi Phấn” Em yêu phút giây này,Thầy em tóc như bạc thêm.Bạc thêm vì bụi phấn,Cho em bài học hay.Mai sau lớn lên người,Làm sao có thể nào quên.Ngày xưa thầy dạy dỗ,Khi em tuổi còn thơ. Hướng dẫn học ở nhà :Học thuộc khái niệm và các hoạt động của chỉ từ trong câu .Tìm chỉ từ trong các truyện dân gian.Tập viết câu văn, đoạn văn có chứa chỉ từ.Chuẩn bị bài : Luyện tập kể chuyện tưởng tượng Xin c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh!