Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 93+94: Văn bản "Đêm nay Bác không ngủ" - Năm học 2019-2020 - Võ Văn Hóa

Tuần 25
Tiết 93 - 94
 Minh Huệ
1. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học:
 a. ổn định lớp:
b.Dạy bài mới:
Hoạt động 1: Giới thiệu bài 1p. Viết về Bác Hồ có rất nhiều bài thơ hay của nhiều tác giả với nhiều cách thể hiện khác nhau. Bài “Đêm nay Bác không ngủ” mà các em học hôm nay, thể hiện tình cảm về hình tượng Bác vừa giản dị mà cũng rất cảm động (trong một đêm Bác không ngủ trên đường đi chiến dịch ở chiến khu Tây Bắc)
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
NỘI DUNG GHI BẢNG
HĐ2: HDHS đọc và tìm hiểu chú thích.10p
I. Giới thiệu văn bản:
? Dựa vào chú thích SGK/66, nêu một số nét chính về tác giả?
è Minh Huệ SN 1927, tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái
1. Tác giả:
- Minh Huệ (1927-2003), tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, quê tỉnh Nghệ An
- Tấm lòng với dân với nước của Chủ tịch HCM đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tác của nhiều nghệ sĩ
? Bài thơ sáng tác trong hoàn cảnh nào?
è HS trả lời
2. Tác phẩm: 
- “Đêm nay Bác không ngủ” được viết vào năm 1951 dựa trên sự kiện có thật trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ đã trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta
Hoạt động 3: HDHS đọc và tìm hiểu nội dung VB.24p
II. Đọc-hiểu văn bản:
1. Nội dung
? Y/c HS đọc VB.
è HS đọc
q GV đọc mẫu một đoạn à HDHS đọc tiếp. Cần đọc với nhịp chậm, giọng thấp ở đoạn đầu và nhịp nhanh hơn, giọng lên cao hơn một chút ở đoạn sau, khổ thơ cuối đọc chậm và mạnh để khẳng định một chân lí
? Bài thơ kể lại câu chuyện gì? Hãy kể diễn biến câu chuyện đó?
è Kể lại câu chuyện về một đêm không ngủ của BH trên đường đi chiến dịch trong thời kì k/c chống TD Pháp. Hai khổ thơ đầu và cả ở phần sau đã làm rõ hoàn cảnh, thời gian, địa điểm diễn ra câu chuyện
? Bài thơ có mấy nhân vật? Ai là nhân vật chính? 
è HS thảo luận.
Có 2 nv chính: BH & anh đội viên 
q Nv trung tâm là BH được hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của anh chiến sĩ, qua cả những lời đối thoại của 2 người. Mặc dù tg không sử dụng vai kể ở ngôi thứ I nhưng lời kể, tả đều từ điểm nhìn và tâm trạng của anh đội viên. Bằng việc sáng tạo hình tượng anh đội viên vừa là người chứng kiến, vừa là người tham gia vào câu chuyện, bài thơ đã làm cho hình tượng BH hiện ra một cách tự nhiên, có tính khách quan, lại vừa đặt trong mqh gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ
a. Tâm trạng người đội viên:
? Bài thơ kể lại mấy lần anh đội viên thức dậy nhìn thấy Bác không ngủ? Hãy đọc lại những đoạn thơ đó? So sánh tâm trạng và cảm nghĩ của anh đội viên đv Bác trong những lần đó?
è HS trả lời
“Anh đội viên mơ màng
Ấm hơn ngọn lửa hồng”
à Cảm nhận được sự lớn lao và gần gũi của vị lãnh tụ à sự xúc động cao độ.
? Em hiểu gì về 2 câu thơ:
“Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng”?
è H/a Bác hiện ra qua cái nhìn đầy xúc động của anh chiến sĩ đang trong tâm trạng lâng lâng, mơ màng vừa lớn lao, vĩ đại nhưng lại hết sức gần gũi, sưởi ấm lòng anh hơn cả ngọn lửa hồng
“Lần thứ ba thức dậy
Anh hốt hoảng giật mình
 ”
“Anh vội vàng nằng nặc
Mời Bác ngủ Bác ơi!...”
à Tha thiết, nài nỉ Bác nghỉ ngơi
“Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác”
à Đồng cảm với nỗi lo của Bác
? Vì sao trong bài thơ không kể lần thứ 2? Qua cảm nghĩ của anh đội viên hình ảnh BH và tấm lòng của Bác đã được khắc họa sâu đậm ntn?
è Tình cảm yêu quý, kính yêu, lòng biết ơn và niềm hạnh phúc được đón nhận tình cảm của Bác
ð Tình cảm mến yêu, kính phục của người chiến sĩ đối với Bác Hồ 
b. Hình tượng Bác Hồ:
? Hìng tượng BH trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai? Cách miêu tả ấy có tác dụng gì đv việc thể hiện tâm trạng cao đẹp của BH?
è Qua cái nhìn của anh đội viên ở nhiều phương diện: hình dáng, tư thế, vẻ mặt, cử chỉ, hành động và lời nói
? Hình dáng, tư thế của Bác ở lần 1 sang lần thứ 3 ntn?
è Lần đầu anh thấy Bác ngồi lặng yên bên bếp lửa, vẻ trầm ngâm, chăm chú. Lần thứ 3 anh thấy Bác trong tư thế “ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc”
@. Hình dáng, tư thế:
“Lặng yên bên bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm”
“Bác vẫn ngồi đinh ninh
Chòm râu im phăng phắc”
à Thể hiện chiều sâu tâm trạng của Bác
? Cử chỉ hành động ntn? Qua đó muốn nói lên điều gì?
è Đốt lửa sưởi ấm, dén chăn cho chiến sĩ
à Tình yêu thương, sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác như một người cha, người mẹ nâng giấc ngủ của đứa con nhỏ 
@. Cử chỉ hành động:
“Rồi Bác đi dém chăn
 nhẹ nhàng”
à Sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác đối với các chiến sĩ
? Lời nói ?
O. HS trả lời
@. Lời nói:
“Chú cứ việc ngủ ngon ”
“Bác thương đoàn dân công
 mau mau”
à Lo lắng cho bộ đội công dân
ð Tấm lòng yêu thương mênh mông, sâu nặng, sự chăm lo ân cần, chu đáo của Bác đv bộ đội dân công
? Gọi HS đọc khổ thơ cuối
è HS đọc
? Vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết:
“Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh”
q Khổ thơ đã nâng ý nghĩa của câu chuyện, của một sự việc lên một tầm khái quát lớn, làm cho người đọc thấu hiểu một chân lí đơn giản mà lớn lao “Đêm nay Hồ Chí Minh”
q “Bác ơi tim bác mênh mông thế
Ôm cả non sông vạn kiếp người”
“Người là cha là bác là anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ”
è Vì Bác là HCM – vị lãnh tụ và người cha thân yêu của dân tộc ta, của quân đội ta, cuộc đời người dành trọn vẹn cho nhân dân, TQ. Đó chính là cái lẽ sống “Nâng niu tất cả chỉ quên mình” của Bác mà mọi người dân đều thấu hiểu ( tích hợp tư tưởng Bác và tích hợp nội dung quốc phòng an ninh.
“Đêm nay HCM”
à Lẽ sống của đời Bác
“Nâng niu tất cả.
Chỉ vì quên mình”
2. Nghệ thuật
? Bài thơ được làm theo thể thơ gì? Thể thơ ấy có thích hợp với cách kể chuyện của bài thơ không?
è Thể thơ 5 chữ
- Lựa chọn, sử dụng thể thơ năm chữ, kết hợp tự sự, miêu tả và biểu cảm
- Lựa chọn, sử dụng lời thơ giản dị, có nhiều hình ảnh thể hiện tình cảm tự nhiên, chân thành
? Tìm những từ láy trong bài thơ và cho biết giá trị biểu cảm của những từ láy ấy?
è HS trả lời
- Sử dụng từ láy tạo giá trị gợi hình và biểu cảm, khắc họa hình ảnh cao đẹp về Bác Hồ kính yêu
Hoạt động 4: HDHS tổng kết văn bản.2p
III. Tổng kết:
? Nêu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của truyện?
è HS đọc ghi nhớ SGK/67
k Ghi nhớ SGK/67
2. HDHS củng cố: 2p
 - Em hãy nêu giá trị nghệ thuật và nội dung của văn bản.
 - GV kết luận chung.
 - Tích hợp tư tưởng Bác Hồ và kiến thức quốc phòng an ninh.
3.HDHS tự học ở nhà:1p
 * Tự học 
- Tìm hiểu kĩ hoàn cảnh sáng tác bài thơ
- Học thuộc lòng bài thơ
- Thấy được sự kết hợp độc đáo, phù hợp giữa thể thơ năm chữ và lối kể chuyện kết hợp miêu tả, biểu cảm
- Sưu tầm một số bài thơ nói lên tình cảm của nhân dân đối với Bác Hồ kính yêu
- Học thuộc lòng ghi nhớ và xem nội dung bài học
 * Soạn bài: : “Ẩn dụ”:
- Ẩn dụ là gì?
- Các kiểu ẩn dụ
- Luyện tâp: làm BT1, 2, 3
Tuần 25
Tiết 95 
@J?
1. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học:
 a. ổn định lớp: 
 b.Dạy bài mới:
Hoạt động 1: Giới thiệu bài 1p. Trong văn chương, ngoài phép so sánh mà chúng ta đã biết, còn một kiểu so sánh khác. Đó là so sánh ngầm hay còn gọi là ẩn dụ. Vậy thế nào là ẩn dụ? Chúng ta sẽ tìm hiểu qua bài học hôm nay
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
NỘI DUNG GHI BẢNG
Hoạt động 2: HDHS nhận diện ẩn dụ.6p
I.Nhận diện ẩn dụ.
? Y/c HS đọc VD1/68
è HS đọc
VD: SGK/68
? Cụm từ “người cha” được dùng trong câu thơ này chỉ về ai? Tại sao?
è Người cha à Bác Hồ
Vì cả 2 có những phẩm chất giống nhau (tuổi tác, tình yêu thương, sự chăm sóc con chu đáo) 
- Người cha à Bác Hồ
? Cách nói này có gì khác so với so sánh
è Không có từ “như” trong câu
? Cách nói này có tác dụng gì? 
è Làm cho câu văn, câu thơ có tính hàm xúc, tăng tính gợi hình, gợi cảm
? Vậy, thế nào là ẩn dụ?
è HS đọc ghi nhớ SGK/68
k Ghi nhớ SGK/68
Hoạt động 3: HDHS tìm hiểu các kiểu ẩn dụ.10p
II. Các kiểu ẩn dụ:
? Y/c HS đọc VD1, 2/68, 69
è HS đọc
VD: SGK/68
? Tìm các ẩn dụ trong những VD trên?
? Nêu lên những nét tương đồng giữa các svật, hiện tượng được ssánh ngầm với nhau (tìm ra mqh giữa A (sv, hiện tượng được biểu thị) & B (sv, hiện tượng được nêu ra))?
è Lửa hồng à màu đỏ của hoa râm bụt. Màu đỏ được ví với lửa hồng vì 2 svật có hình thức tương đồng
Thắp à sự nở hoa. Vì chúng giống nhau về cách thức thực hiện
Nắng giòn tan à nắng to
(Chuyển đổi cảm giác)
? Vậy, có mấy kiểu ẩn dụ?
è HS đọc ghi nhớ SGK/69
k Có 4 kiểu:
+ Ẩn dụ hình thức (dựa trên sự tương đồng với nhau về hình thức):
VD: Lửa hồng – màu đỏ
+ Ẩn dụ cách thức (dựa trên sự tương đồng với nhau về cách thức hành động):
VD: Thắp – nở hoa
+ Ẩn dụ phẩm chất (dựa trên sự tương đồng với nhau về phẩm chất):
VD: Người cha – BH
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác (dựa trên sự tương đồng với nhau về cảm giác)
VD:Nắng giòn tan – nắng to,rực rỡ
Hoạt động 4: HDHS luyện tập.20p
III. Luyện tập:
? Y/c HS đọc và làm BT1/69?
è HS đọc và làm
BT1:
- Cách 1: diễn đạt bình thường
- Cách 2: có sử dụng ssánh (BH như Người Cha)
- Cách 3: có sử dụng ẩn dụ (Người Cha)
è Ssánh và ẩn dụ tạo cho câu nói có tính hình tượng, biểu cảm hơn. Đặc biệt, ẩn dụ làm cho câu nói có tính hàm súc cao hơn
? Tìm các ẩn dụ trong những câu ở BT2 & BT3/70 và nhận biết chúng thuộc kiểu ẩn dụ nào?
è HS đọc và làm
BT2: 
a. Ăn quả, kẻ trồng cây
b. Mực, đen; đèn, sáng
c. Thuyền, bến
d. Mặt Trời
Ẩn dụ:
a. Ăn quả, kẻ trồng cây
b. Mực, đen; đèn, sáng
c. Thuyền, bến
d. Mặt Trời
+ “Ăn quả” có nét tương đồng về cách thức “sự hưởng thụ thành quả lao động”. “Kẻ trồng cây” có nét tương đồng về phẩm chất với “người tạo ra thành quả”
+ “Mực, đen” có nét tương đồng về phẩm chất với “cái xấu”, “đèn, sáng” - “cái tốt, cái hay” à AD phẩm chất
+ “Thuyền” – “Người đi xa”. “Bến” – “người ở lại” à AD phẩm chất
+ “Mặt Trời” – BH vì có nét tương đồng về phẩm chất à AD phẩm chất
BT3:
BT3:
a. Chảy
à AD chuyển đổi cảm giác 
b. Chảy	 
c. Mỏng
d. Ướt
a. Chảy
à AD chuyển đổi cảm giác 
b. Chảy	 
c. Mỏng
d. Ướt
? Đặt câu, viết đoạn văn miêu tả có sử dụng phép ẩn dụ?
GV hướng dẫn HS về nhà làm
BT thêm: Đặt câu, viết đoạn văn miêu tả có sử dụng phép ẩn dụ (Về nhà)
2. HDHS Củng cố: 2p
 - Em hãy nêu thế nào là ẩn dụ có mấy kiểu ẩn dụ?
 - GV kết luận.
3. HDHS tự học ở nhà: 2p
 * Tự học:
 - Nhớ khái niệm ẩn dụ
 - Viết một đoạn văn miêu tả có sử dụng phép ẩn dụ
 - Xem lại các BT đã giải trên lớp