Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 58: Chỉ từ

Tiết 58CHỈ TỪ1CDT Ngày xưa, có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa tìm thấy người nào thật sự lỗi lạc. Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng ... 	 (Em bé thông minh)I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:Các từ in đỏ trong những câu trên bổ sung ý nghĩa cho những từ nào?CDTCDTCDTNhững từ được bổ sung nghĩa thuộc từ loại gì?2I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:- ông vua / ông vua nọ- viên quan / viên quan ấy- làng / làng kia- nhà / nhà nọCác danh từ và cụm danh từ bên có gì giống và khác nhau? Giống nhauKhác nhauCác danh từCác cụm danh từKhông xác định vị trí của sự vậtXác định vị trí của sự vậtĐều là tên gọi của từng loại sự vậtCác cụm từGiống nhauKhác nhauviên quan ấy, nhà nọhồi ấy, đêm nọTrỏ vào vật, xác định vị trí của sự vật Xác định vị trí của sự vật trong không gian.Xác định vị trí của sự vật trong thời gian.Các từ ấy, nọ trong các cụm danh từ bên có gì giống và khác nhau?3I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:- ông vua / ông vua nọ- viên quan / viên quan ấy- làng / làng kia- nhà / nhà nọGiống nhauKhác nhauCác danh từCác cụm danh từKhông xác định vị trí của sự vậtXác định vị trí của sự vậtĐều là tên gọi của từng loại sự vật Những từ in đỏ làm cho các sự vật được xác định hơn, cụ thể hơn.Chỉ từCác cụm từGiống nhauKhác nhauviên quan ấy, nhà nọhồi ấy, đêm nọTrỏ vào vật, xác định vị trí của sự vật Xác định vị trí của sự vật trong không gian.Xác định vị trí của sự vật trong thời gian.a. viên quan ấy, nhà nọ.ấy, nọ: Xác định vị trí của sự vật trong không gian.b. hồi ấy, đêm nọ.ấy, nọ: Xác định vị trí của sự vật trong thời gian.Vậy, thế nào là chỉ từ?2. Ghi nhớ: SGK / 1374I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian hoặc thời gian.a. viên quan ấy, nhà nọ.ấy, nọ: Xác định vị trí của sự vật trong không gian.b. hồi ấy, đêm nọ.ấy, nọ: Xác định vị trí của sự vật trong thời gian.Vậy, thế nào là chỉ từ?2. Ghi nhớ: SGK / 1375Chú mèo con này rất xinh. Xem hình ảnh, đặt câu có sử dụng chỉ từ và cho biết ý nghĩa của chỉ từ đó.=> này: xác định vị trí sự vật trong không gian6Xem hình ảnh, đặt câu có sử dụng chỉ từ và cho biết ý nghĩa của chúng.Hôm kia trời mưa rất to.=> kia: xác định vị trí sự vật trong thời gian7I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:2. Ghi nhớ: SGK / 137II. Hoạt động của chỉ từ trong câu:1. Đọc các ví dụ sau và xác định chức vụ của chỉ từ trong câu. - ông vua nọ - viên quan ấy- làng ấyLàm phụ ngữ trong cụm danh từ 2. Tìm chỉ từ và xác định chức vụ của chúng trong những câu sau. a. Cuộc chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều chắc chắn. b. Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.Đóđấy1. nó, ấy: làm phụ ngữ trong cụm danh từ.2. a. đó: làm chủ ngữ.b. đấy: làm trạng ngữ.Vậy, trong câu, chỉ từ có những chức vụ nào?VCTNCV8I. Chỉ từ là gì?1. Ví dụ:2. Ghi nhớ: SGK / 137II. Hoạt động của chỉ từ trong câu:1. nó, ấy: làm phụ ngữ trong cụm danh từ.2. a. đó: làm chủ ngữ.b. đấy: làm trạng ngữ.Vậy, trong câu, chỉ từ có những chức vụ nào?* Ghi nhớ: SGK / 138Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ. Ngoài ra, chỉ từ còn có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu.9Dựa vào hình ảnh, hãy điền chỉ từ thích hợp vào chỗ trống và xác định chức vụ của chỉ từ trong câu. Từ ......., oán nặng thù sâu, hàng năm Thuỷ Tinh làm mưa gió, bão lụt đánh Sơn Tinh.đó=> đó: làm trạng ngữ10Người . vo gạo, gói bánh, người nhóm bếp.nàykiaDựa vào hình ảnh, hãy điền chỉ từ thích hợp vào chỗ trống và xác định chức vụ của chỉ từ trong câu.=> này, kia: làm phụ ngữ trong cụm danh từ11 Sau khi đánh đuổi giặc Minh, Lê Lợi đã trả thanh gươm . cho Rùa Vàng.ấyDựa vào hình ảnh, hãy điền chỉ từ thích hợp vào chỗ trống và xác định chức vụ của chỉ từ trong câu.=> ấy: làm phụ ngữ trong cụm danh từ12Ở làng có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển.nọDựa vào hình ảnh, hãy điền chỉ từ thích hợp vào chỗ trống và xác định chức vụ của chỉ từ trong câu.=> nọ: làm phụ trong cụm danh từ13I. Chỉ từ là gì?II. Hoạt động của chỉ từ trong câu:a. ấy: xác định sự vật trong không gian; làm phụ ngữ trong cụm danh từ.b. đấy, đây: xác định sự vật trong không gian; làm chủ ngữ.c. nay: xác định sự vật trong thời gian; làm trạng ngữ.III. Luyện tập:1. Bài tập 1 / 138Tìm chỉ từ trong những câu sau đây. Xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ ấy?a. Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương.	(Bánh chưng, bánh giầy)b. Đấy vàng, đây cũng đồng đen.Đấy hoa thiên lý, đây sen Tây Hồ. 	(Ca dao)c. Nay ta đưa năm mươi con xuống biển,nàng đưa năm mươi con lên núi,chia nhau cai quản các phương.	(Con rồng cháu Tiên)d, Từ đó nhuệ khí của nghĩa quân ngày một tăng.	(Sự tích Hồ Gươm)ấyd. đó: xác định sự vật trong thời gian; làm trạng ngữ.đóNayđâyđâyĐấyĐấy14a. ấy: xác định sự vật trong không gian; làm phụ ngữ trong cụm danh từ.b. đấy, đây: xác định sự vật trong không gian; làm chủ ngữ.c. nay: xác định sự vật trong không gian; làm trạng ngữ.III. Luyện tập:1. Bài tập 1 / 138d. đó: xác định sự vật trong không gian; làm trạng ngữ.2. Bài tập 2 / 138Thay các cụm từ in đỏ dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao phải thay đổi như vậy?a. Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lạo, rồi cả người và ngựa từ từ bay lên trời. b. Người ta nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy. (Theo Thánh Gióng)15III. Luyện tập:1. Bài tập 1 / 1382. Bài tập 2 / 138Thay các cụm từ in đỏ dưới đây bằng những chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao phải thay đổi như vậy?a. Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lạo, rồi cả người và ngựa từ từ bay lên trời. b. Người ta nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy. (Theo Thánh Gióng)a. Thay ”chân núi Sóc” bằng “đấy, đó”b. Thay ”bị lửa thiêu cháy” bằng “ấy, đó, đấy”Cần thay để tránh lặp từ3. Bài tập 3 / 13916III. Luyện tập:1. Bài tập 1 / 1382. Bài tập 2 / 138a. Thay ”chân núi Sóc” bằng “đấy, đó”b. Thay ”bị lửa thiêu cháy” bằng “ấy, đó, đấy”Cần thay để tránh lặp từ3. Bài tập 3 / 139 Có thể thay đổi các chỉ từ trong đoạn văn sau bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về chỉ từ. Năm ấy đến lượt nhà Lí Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lí Thông dọn một mâm cơm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo: - Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. 	 (Thạch Sanh)ấyđónay17III. Luyện tập:1. Bài tập 1 / 1382. Bài tập 2 / 1383. Bài tập 3 / 139 Có thể thay đổi các chỉ từ trong đoạn văn sau bằng những từ hoặc cụm từ nào không? Rút ra nhận xét về chỉ từ. Năm ấy đến lượt nhà Lí Thông nộp mình. Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củi về, Lí Thông dọn một mâm cơm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo: - Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. 	(Thạch Sanh)- Không thay được=> Điều đó cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng trong câu. Chúng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe, người đọc định vị được các sự vật, thời điểm ấy trong chuỗi sự vật hay trong dòng thời gian vô tận. => Không thể thay các chỉ từ bằng những từ hoặc cụm từ nào khác. Vì trong truyện cổ dân gian, ta không thể xác định được cụ thể thời gian năm ấy, năm nay, hôm đó là năm nào, hôm nào.18HẾT THỜI GIAN(6 chữ cái) ?Tên một vật dụng mà Thạch Sanh giúp công chúa khỏi câm?(8 chữ cái)? Tên gọi khác của Thần Nước?(9 chữ cái)? Tên một nhân vật dũng sĩ trong một truyện cổ tích mà em đã được học? (12 chữ cái)?Tên một câu chuyện cười phê phán những anh có tính hay khoe của? Một từ loại có tác dụng định vị sự vật trong  thời gian, không gian?TỪ KHÓATRÒ CHƠI: Ô CHỮ KÌ DIỆUCÂYĐÀN1THỦYTINH2CHỈ01020304050607080910HẾT THỜI GIAN01020304050607080910HẾT THỜI GIAN01020304050607080910 (3 chữ cái) ?Từ còn thiếu trong bài đồng dao:Tang tình tang tính tình tangBắt con kiến càng buộc ( ) ngang lưng...3THẠCHSANH4HẾT THỜI GIAN01020304050607080910CƯỚIÁOMỚILỢN5HẾT THỜI GIAN01020304050607080910CỪỈTH19I. Chỉ từ là gì?a. ấy: xác định sự vật trong không gian; làm phụ ngữ trong cụm danh từ.b. đấy, đây: xác định sự vật trong không gian; làm chủ ngữ.c. nay: xác định sự vật trong thời gian; làm trạng ngữ.1. Bài tập 1 / 138d. đó: xác định sự vật trong thời gian; làm trạng ngữ.3. Bài tập 3 / 139- Không thay được2. Bài tập 2 / 138a. Thay ”chân núi Sóc” bằng “đấy, đó”b. Thay ”bị lửa thiêu cháy” bằng “ấy, đó, đấy”=> Cần thay để tránh lặp từ1. Ví dụ:2. Ghi nhớ: SGK / 137II. Hoạt động của chỉ từ trong câu:1. nó, ấy: làm phụ ngữ trong cụm danh từ.2. a. đó: làm chủ ngữ.b. đấy: làm trạng ngữ.* Ghi nhớ: SGK / 138III. Luyện tập:20HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ1. Nắm khái niệm, ý nghĩa, chức vụ của chỉ từ.2. Học bài, hoàn thành các bài tập vào vở.3. Tìm các chỉ từ trong một số truyện dân gian đã học.4. Chuẩn bị bài mới: “Luyện tập kể chuyện tưởng tượng”.+ Đọc đề bài luyện tập SGK trang 139.+ Đọc kỹ phần tìm hiểu đề và lập ý để lập dàn bài trên lớp. 2122